Al 150 jaar ontwikkelt De Key vernieuwende woonprojecten. Van Dubbeltjespanden tot Startblokken. Daarmee vindt De Key steeds een antwoord op de volkshuisvestelijke vraag van de tijd. Een selectie spraakmakende voorbeelden uit 150 jaar De Key.
Dubbeltjespanden (1870)
Heft in eigen hand
Elke week een dubbeltje opzij zetten voor een eigen woning van goede kwaliteit. Dat deden zo’n 1400 arbeiders die lid werden van de Bouwmaatschappij tot Verkrijging van Eigen Woningen (BVEW). Zij namen het heft in eigen hand met een uniek plan om zelf woningen ‘van, door en voor’ arbeiders te bouwen. In een zijstraatje aan de Mauritskade werden tussen 1870 en 1885 in opdracht van de BVEW 56 arbeiderswoningen gebouwd. In lijn met de contributie voor de BVEW kregen ze de naam Dubbeltjespanden.
Zaanhof (1919)
Ontmoeting voor arbeiders
Wat een verrassing als je een van de poorten naar de Zaanhof in de Spaarndammerbuurt onderdoor gaat. Goede huisvesting voor arbeiders in sociale huurwoningen rondom een groen binnenterrein: een oase van rust en een plek voor ontmoeting. Architect Herman Walenkamp verfraaide het halfopen woonblok met hoektorens, neoromaanse poorten, natuurstenen zuilen en puntgevels met baksteen, stucwerk en vakwerk. Na de renovatie – als onderdeel van de buurtaanpak Spaarndammerbuurt tussen 2000 en 2011 – staat het Rijksmonument er weer prachtig bij.
Coöperatiehof (1928)
Wonen, werken, lezen en ontmoeten
Niet alleen woningen, maar ook een leeszaal, winkels en werkplaatsen. De Coöperatiehof is een prachtig voorbeeld van de ideologie van De Amsterdamse School. Paleisjes voor arbeiders moesten er komen. Mooi en functioneel. Woningen met voorzieningen die arbeiders de kans gaven zich te ontwikkelen. In de leeszaal konden buurtbewoners boeken lenen, kranten lezen en vergaderen. De voorgevels zijn ontworpen door Piet Kramer, een van de belangrijkste architecten van de Amsterdamse School.
Weesperflat (1966)
Eerste studentenflat van Amsterdam
‘Een gebouw moet een atmosfeer uitstralen die niet afschrikt doordat het te mooi is.’ Dat zei architect Herman Hertzberger in 1967 tegen de Volkskrant toen hij de architectuurprijs van de gemeente Amsterdam kreeg voor de Weesperflat. Een gebouw speciaal voor studenten was vernieuwend en de visie en het ontwerp van Herzberger ook. Op de begane grond was een mensa, een boekwinkel en het kantoor van studentenvakbond ASVA. De Weesperflat is sinds 2005 een gemeentelijk monument.
Dijkgraafplein (1970)
Experimentele woningbouw
Een flat met maisonnettes (woningen van twee verdiepingen), die per viertal bereikbaar zijn via een overdekte hangbrug. Dat was het vernieuwende concept waarmee Jan Piet Kloos in 1964 de prijsvraag won voor het Dijkgraafplein in Osdorp. De woningplattegronden zijn gespiegeld, zodat slaapkamers aan elkaar grenzen. Dat is wel zo rustig. De bouw van vrijesectorwoningen door een woningcorporatie was nieuw in de jaren zestig. De keus kwam voort uit de overtuiging dat in een vitale stad ook ruimte moet zijn voor mensen met een middeninkomen.
Roomtuintjes (1974)
Licht, lucht en ruimte in de binnenstad
Amsterdam ligt er rond 1970 beroerd bij. De Roomtuintjes was het eerste stadsvernieuwingsproject in de Dapperbuurt. Het moest helemaal anders, vonden de stadsvernieuwers: meer licht, lucht en ruimte, net als in de Westelijke Tuinsteden en de Bijlmer. Na de oplevering hadden de nieuwe bewoners grote moeite met de hoge huren; zij gingen over tot een huurstaking, een conflict dat ruim negen jaar zou duren. Deze rigoureuze vorm van stadsvernieuwing is later niet meer toegepast. Het nieuwe motto werd ‘Bouwen voor de Buurt’.
Project-Paul De Ley (1982)
Het wonder van Bickerseiland
In de jaren zeventig van de vorige eeuw kraaide het oproer in Amsterdam. Ook de bewoners van Bickerseiland kwamen in verzet en wisten te voorkomen dat het eiland zou veranderen in een kantoren-park. Om aan te tonen dat binnen historische kaders mooi gebouwd kon worden, lieten de bewoners zelf een nieuwbouwproject ontwerpen. En toen geschiedde het wonder van de Bickserseiland: de woningbouwplannen van het actiecomité en architecten als Paul De Ley werden door de gemeente goedgekeurd. Lieven de Key durfde het aan om de plannen van de bewoners te verwezenlijken.
Oranje-Nassau Kazerne (1990)
Behouden door te veranderen
Deze langgerekte kazerne werd in 1814 in opdracht van Napoleon gebouwd. Na een carrière als overwinterplaats voor dieren uit Artis en plek waar Amsterdamse jongens zich moesten melden voor de militaire keuring, leek sloop de enige oplossing. Tot buurtbewoners en Monumentenzorg de handen ineensloegen. André van Stigt – specialist in het redden van bijzondere gebouwen – maakte een plan voor herbestemming van het hoofdgebouw. Op het kazerneterrein kwamen zes nieuwe woontorens ontworpen door allemaal verschillende buitenlandse architecten. Een gezamenlijk ontwerpatelier leidde tot eenheid in verscheidenheid.
The Whale/Sphinx (2000)
Architectonisch paradepaardje
De een noemt het gebouw The Whale, de ander de Sfinx. Hoe het ook zij, het is zonder twijfel een van de architectonische paradepaardjes van het Oostelijk Havengebied. Dit voormalige havengebied aan het IJ is vanaf begin jaren negentig getransformeerd tot een populair woongebied. Een beeldbepalend gebouw als de Sfinx geeft de buurt karakter en herkenbaarheid. Het pand heeft de buurt succesvol op de kaart gezet en trekt nog steeds architectuurtoeristen uit binnen- en buitenland.
Blaauwlakenblok (2012)
Aanjager van behoud binnenstad
De nu zo gewaardeerde binnenstad van Amsterdam stond er in de jaren zeventig heel anders bij. Panden waren verwaarloosd, buurten verloederden, mensen trokken weg. Het Blaauwlakenblok in het Wallengebied stond op de nominatie voor sloop. Maar de buurt verzette zich en de meningen veranderden. In de jaren tachtig kocht de gemeente het grootste deel van de panden. Zo werd dit het eerste grote project voor verbetering en behoud van Amsterdamse binnenstad. Jaren van overleg, herbouw, renovatie en restauratie volgden. De bijzondere samenwerking tussen bewoners, gemeente, De Key, ontwerpers en uitvoerders werd in juli 2012 afgerond en kreeg de Geurt Brinkgreve Restauratieprijs.
Startblok Riekerhaven (2016)
Building a Future Together
‘Toen ik hier kwam wonen kon ik geen Nederlands praten, en nu spreek ik gewoon de taal. Mijn Nederlandse buren hebben me daarbij geholpen.’ Dat schrijft bewoner Mohammed in een blog. Het Startblok biedt jongeren uit de buurt, studenten en net afgestudeerden een springplank voor het ‘echte leven’ én helpt jonge statushouders snel de weg te vinden. Samen bouwen zij aan hun toekomst door een community te vormen. Ze beheren de gebouwen zelf en organiseren allerlei activiteiten. Zo zijn Startblokkers binnen vijf jaar klaar voor een volgende stap.
Lieven (2021)
Samen wonen, samen doen
Met woonproject Lieven geeft De Key ongeveer 1200 woonstarters een kans hun toekomst op te bouwen in Amsterdam. Het motto is ‘Samen wonen, samen doen’. Zelfbeheer door bewoners en initiatieven van (buurt)bewoners staan hier centraal. Deze woonplek wordt zo ingericht dat bewoners en buurtbewoners elkaar makkelijk ontmoeten en een netwerk kunnen op te bouwen. Er komen voorzieningen die een aanvulling zijn op de buurt. Zo wordt Lieven een levendige plek voor de hele Delflandpleinbuurt, waar iedereen zich welkom voelt. De eerste woonstarters wonen hier sinds 2017. In 2021 is het helemaal klaar.
